Scarabee nodigt sinds 2008 kunstenaars uit om kunstwerken te maken die het diverse publiek dat aan de wandeltocht deelneemt, uitdagen en uitnodigen om te participeren. Met deze Monumenten voor één Dag wil Scarabee het herdenken van de Tweede Wereldoorlog en het beleven van de herwonnen vrijheid nieuwe en toekomstbestendige impulsen geven. De ArtBorneprojecten van Scarabee zijn inmiddels vaste onderdelen geworden van de Airborne Wandeltocht in het eerste weekeinde van september. In 2019 organiseerde Scarabee voor de elfde maal op rij twee ArtBorneprojecten.
Korte samenvatting procedure:
De ontwikkeling van nieuwe projecten start direct na afloop en loopt het hele jaar door met inschrijvingen, jureringen en ontwikkeling tot de uiteindelijke ArtBorneprojecten. Er wordt gestart met een oproep in BK-informatie. Uit de aanmeldingen worden door een deskundige jury, vier kunstenaars geselecteerd voor een betaald schetsontwerp. Deze vier kunstenaars/collectieven worden uitgenodigd in H29 en krijgen daar een introductie met films, foto’s en toelichting op de doelstelling van het ArtBorneproject. Met hen worden de criteria en de bijzondere bepalingen besproken. Vervolgens worden de locaties bezocht.
Na het indienen van de vier schetsontwerpen kiest de jury er twee uit voor realisatie. Deze voorstellen worden voorgedragen aan PSV en de gemeente waarna het ontwikkeltraject start dat enkele maanden in beslag neemt. Na afloop evalueren de jury, Scarabee en PSV de twee uitgevoerde projecten en wordt gestart met de projecten voor het komende jaar.
De twee projecten in 2019:
- De Bananenrepubliek door Studio ARI uit Rotterdam.
- Vrijheidsbeelden door Bouke Bruins, Boyscout uit Eindhoven/Antwerpen.
De Bananenrepubliek van Studio ARI
langs de 15-, 25- en 40 km-route aan de Dunolaan
Projectbeschrijving
Tijdens de Airborne Wandeltocht werden de wandelaars geconfronteerd met een opmerkelijke gebeurtenis: een propagandistische manifestatie ter verheerlijking van de exotische Bananenplant en het Bananenras!
Op een open plek in het bos was een strak georganiseerde, choreografische viering te zien tegen de achtergrond van een monumentaal bouwwerk met een bijna religieuze uitstraling. Voor dit bouwwerk stond De Bananenplant, die als alleenheerser op een voetstuk was geplant. De 5000 bananen stonden in colonnes massaal gebogen voor de oppermachtige Generaal. Het leger van 5000 bananen mist ieder individueel kenmerk en het totale leger is ondergeschikt aan de door allen zo geliefde Bananenplant.
De wandelaars mochten deze onderdrukking van het bananenleger afbreken door een banaan te pakken en op te eten. Bananen staan bekend als krachtvoer en bevatten goed verteerbare koolhydraten, waardoor ze het lichaam snel van energie voorzien.
De installatie was een satirische verwijzing naar totalitaire machtssystemen waarin iedereen blindelings gehoorzaamt. Toch roept de installatie verschillende vragen op zoals:
Zijn wij wel zo vrijdenkend als we denken te zijn?
Waarom volgen en accepteren we steeds meer politici die steeds extremer worden in uitspraken over anderen?
En in hoeverre worden bepaalde groepen binnen de samenleving gezien als gevaar voor de bestaande cultuur en maatschappij?
Receptie en deelname aan het project
Het project was niet over het hoofd te zien en alle 5000 bananen zijn opgegeten. De receptie was eigenlijk zoals we verwachtten: in het begin werden de bananen één voor één uitgedeeld na een ‘examen’ met de vraag of mensen vóór of tegen de Bananenrepubliek waren. Er waren vier helpers waardoor dit gecontroleerd verliep.
Nadat de eerste 1500 bananen uitgedeeld waren, mochten mensen de bananen zelf pakken. Zoals we verwachtten liep iedereen kris-kras door de installatie. En opeens gingen er mensen op het bouwwerk, naast de Generaal zitten om een banaantje op te eten. De macht van de bananenplant en de keurige opstelling werd door de enorme toeloop compleet ‘gebroken’ en het leger verdween in de maag van de wandelaars. Wat overbleef was een lege installatie met een eenzame plant waar niemand meer naar keek. Van dit proces is een time-lapse gemaakt waarin te zien is hoe de wandelaars het project totaal overnamen. Een heleboel mensen moesten lachen om het hilarische en onverwachte project.
Er waren veel mensen die de achterliggende gedachten onmiddellijk begrepen, maar ook een heleboel die naar de betekenis vroegen. Onze zorg of mensen de betekenis wel op zouden oppakken was terecht, maar door de banier met toelichting en door de assistenten bij het project werd dat voor een deel ondervangen. Anderen vonden het alleen maar grappig of ze wilden gewoon een banaan! Opmerkelijk was de tijd die de deelnemers namen. Hierdoor verliep het project heel gecontroleerd. In die zin was de ontvangst van het project beter dan we hadden durven hopen. Ook werden alle bananenschillen voorbeeldig in de plastic zakken gedeponeerd: er lag geen enkele bananenschil op de weg of naast de afvalzakken waarover wandelaars zouden kunnen uitglijden.
Het was jammer dat het twee keer behoorlijk begon te regenen want dan lopen veel mensen snel door. Vooral omdat het project op een open veldje stond zonder de beschutting van bomen. Het pad ervoor veranderde in no time in een modderige glijbaan. Desondanks is alles heel voorspoedig verlopen. Alles is na afloop meteen afgebouwd en opgeruimd.
Artistieke kwaliteit en overtuigingskracht
Het project trok veel aandacht door het formaat en de presentatie in een overtuigende uitvoering en heldere kleuren. Het was een prachtige en zorgvuldig opgebouwde installatie die indruk maakte op de wandelaars: je kon er niet omheen ook al lag het project meer dan 10 meter van de weg af. De lattenconstructie was heel stevig met bekleding van doorlatende stof om geen wind te vangen. De constructie was zelfs zo degelijk dat zelfs toen mensen erop gingen zitten, het bouwwerk stabiel bleef.
Vrijheidsbeelden door Bouke Bruins
langs de 10 km-route aan de Brede Laan
Projectbeschrijving
De vraag of ‘vrijheid’ zoals wij die nu kennen een begrip van alle tijden is, vormde de aanleiding voor dit project. Heeft het begrip ‘vrijheid’ een constante betekenis? Of verandert dat door de tijd?
Bouke Bruins maakte een interactieve installatie met enorme, stripachtige voorstellingen van militaire objecten uit WI II: een vliegtuig van meer dan 9 meter, parachutes en een grote tank. Op de voorstellingen waren vragen geschilderd met betrekking tot het begrip ‘vrijheid’. En in de ‘ballonnen’ waren grote vellen wit papier gemonteerd waarop jong en oud hun antwoorden op de vragen konden stempelen. Bij ieder deel stond een ‘stempelstation’ waar de letters konden worden gepakt (en teruggehangen). Eronder was een bak met een groot stempelkussen. Zodra de vellen vol waren werden ze omgewisseld. Dat was heel duidelijk en werkte uitstekend.
Receptie en deelname aan het project
De stripachtige voorstellingen waren groot en opvallend en bleken de geïnteresseerden direct aan te trekken zodat ze de weg verlieten en het projectterrein opliepen. Heel veel kinderen maar ook ouderen deden mee door hun antwoorden op de vragen te stempelen. Door de zorgvuldig geformuleerde vragen waren ook de antwoorden heel verschillend. Vier helpers zorgden voor een goed verloop. Omdat het project onder de bomen plaatsvond, hadden mensen niet echt hinder van de regen en namen zij gewoon deel aan het project. Deze keer kwamen de wandelaars wat vroeger dan andere jaren en was ook deze wandelaarstroom vroeger beëindigd. Dat zal wel met de weersvoorspelling te maken hebben.
Artistieke kwaliteit en overtuigingskracht
De houtplaten lichtten prachtig op als de zon er opscheen en de ‘stripachtige’ tekening begreep iedereen direct. Door de gekozen stripvorm en de vraagstelingen was de relatie met WO II en de ‘vrijheid van nu’ zonneklaar. Hierdoor concentreerden de wandelaars zich op hun antwoorden en namen er de tijd voor (dat moest ook wel vanwege de losse letters!). De heldere en stevige constructie vormde een mooi geheel met de voorstellingen en was sterk en windbestendig. Het project is na afloop gedemonteerd en afgevoerd en het terrein is schoon en onbeschadigd achtergelaten.
Evaluatie ArtBorne 2019
Scarabee, de kunstenaars en hun helpers en PSV kunnen terugkijken op twee bijzonder geslaagde ArtBorneprojecten van 2019. Zelfs ondanks de regen! Het concept van ArtBorne bleek opnieuw te staan als een huis.
Het waren twee bijzondere en uiteenlopende projecten waaraan overtuigend werd deelgenomen. Enkele duizenden wandelaars namen deel en nog veel meer kwamen in aanraking met deze laagdrempelige, maar inhoudsvolle kunstprojecten. Het gedenken door het stilstaan bij de geschiedenis, het ‘vertalen’ van de geschiedenis naar het heden én de participatie van het publiek waren in deze twee projecten onmiskenbaar aanwezig. Na zoveel jaren weten veel wandelaars dat er een project in aantocht is en enorme banieren geven dat zo’n 100 meter voor de projectlocaties aan. Ook werkte het uitstekend dat de pers foto’s had opgenomen van de Bananenrepubliek en dat mensen daardoor dat project herkenden. De locaties waren perfect voor deze projecten: goed zichtbaar en iets van de weg af.
Op de 15-, 25- en 40 km-route blijkt telkens dat het uitdelen van ‘iets’ op deze lange route enorm goed functioneert: ondanks de vermoeidheid blijkt dat aantrekkelijk. Dit jaar waren dat bananen, eerder de speldjes van Arno Arts en daarna de zakjes kalk door Marieke de Jong. Op de 10 km route blijkt dat een meer educatief project waarbij kinderen en volwassenen actief deel kunnen nemen een sterke impuls aan de projecten te geven. Veel ouders en ouderen laten de kinderen voorgaan als het druk is. Dat is heel vriendelijk, maar aan de andere kant ook wel jammer omdat ouderen vaak een andere input geven.
Opmerkelijk is verder dat de projecten ditmaal zo elkaars tegenpolen waren:
De Bananenrepubliek was meer een kunstproject terwijl Vrijheidsbeelden een duidelijk educatief karakter had. Die beide aspecten kwamen heel goed uit de verf. Het waren dit jaar naar ons idee echt twee TOP-projecten en we zijn er erg blij mee. Na afloop was er een afsluitend etentje dat onze penningmeesterhad gekookt. Daarin ontstond een open gesprek met de kunstenaars en hun assistenten over het hele proces (van schetsontwerp tot realisatie, de begeleiding door Scarabee en de receptie door de wandelaars). Dat was echt leerzaam en interessant. Kortom, wij zijn heel tevreden en er is eigenlijk helemaal niets verkeerd gegaan. Maar het was zeker voor de kunstenaars die deze projecten realiseerden echt een enorme, enorme klus! Hulde aan de kunstenaars, hun helpers en aan de geweldige keuze van de jury.
